Wereldmilieudag 5 juni: Eilanden moeten beginnen met voorkomen van afval

Nog niet zo lang geleden schreef ik over biodiversiteit. Is nu schrijven over milieu dan niet een herhaling van hetzelfde? Niet dus. Ondanks dat ze met elkaar te maken hebben gaat biodiversiteit over alle levende organismen op deze wereld en waar de mens er een van de vele is. Bij milieu gaat het om de niet levende, de fysieke omgeving van de mens zelf. Een schone en veilige omgeving waar hij gezond en gelukkig in wil wonen, maar door zijn eigen activiteiten die aspecten juist aantast.

Opinie | door Jeff Sybesma

Milieu wordt onderscheiden in specifieke segmenten: lucht, water en bodem. Het hoeft geen betoog dat de mens invloed uitoefent op al deze segmenten. Vroeger, toen er nog niet zoveel mensen op deze aardbol rondliepen en zij ook nog niet in steden hutje mutje bij en op elkaar woonden, was die invloed op het milieu te verwaarlozen. Vandaag de dag is de impact op het milieu echter significant groter. Van een agrarische maatschappij via de industriële revolutie naar het digitale tijdperk waarin we nu leven wordt de fysieke omgeving steeds verder gebruikt en misbruikt. En deze beïnvloeding van het milieu, vooral in negatieve zin, slaat vervolgens als een boemerang weer terug op onszelf. Kortom, als we niet goed voor het milieu zorgen, benadelen we onszelf op den duur. Nee, ik zeg het verkeerd: we benadelen onszelf nu al.

Verouderd

Eenmaal per jaar tijdens wereldmilieudag maken we de balans op van de staat van ons milieu. Ik doe dat voor de autonome landen Curaçao, Aruba en Sint Maarten (CAS). Allereerst kan gesteld worden dat milieuregelgeving op alle CAS landen sterk verouderd is, dan wel ontbreekt. Geen van de drie landen heeft een geïntegreerde kaderverordening milieubeheer en -bescherming. Ondanks vele jaren aan de bel trekken, goede voornemens en pogingen is daar tot op de dag van vandaag niets van terecht gekomen. Het toont wel de urgentie en betrokkenheid van de verantwoordelijken, de bestuurders en wetgevers. Hoe belangrijk milieu ook is, het blijft een ondergeschoven kindje dat moet wijken voor korte termijn ontwikkeling, werkgelegenheid, armoedebestrijding, lintjes doorknippen, dienstreizen maken en ga zo maar door.

Ik begin met het segment lucht. Een mooi voorbeeld hoe het niet moet is het gebrek aan aandacht dat de lucht die we iedere dag inademen, krijgt. De boodschap die in Curaçao wordt verkondigd is dat de Isla-raffinaderij open moet omdat het werkgelegenheid biedt en een belangrijke ader van onze economie moet blijven vormen. Niets over de mogelijke luchtvervuiling die dan weer zal plaatsvinden en waar mensen aan dood gaan. Soms zie je in de berichtgeving vermeldt dat het opstarten van de raffinaderij wel binnen de milieukaders moet geschieden zoals die door de rechter is afgebakend. Goed beschouwd wordt hiermee een verkeerde boodschap uitgezonden. Immers, niet de wetgever en het bestuur zijn ervan bewust dat zij de toon moeten zetten welke luchtvervuilingsnormen aangehouden moeten worden, maar de rechter. Een mooi excuus naar het electoraat toe -het is de rechter- maar vergeten wordt dat het primair bestuur en wetgever zijn die hiervoor verantwoordelijkheid dragen.

In de andere landen is het niet anders. In Aruba leeft nog steeds de stille wens dat de obsolete roestbak van een raffinaderij nog leven in geblazen kan worden. Gelukkig kent Sint Maarten geen raffinaderij maar de manier waarop met de luchtvervuiling door de brandende afvalberg midden in Philipsburg wordt omgegaan getuigt ook niet van visie en daadkracht.

Nog even iets over klimaatverandering. Gelukkig wordt er sinds kort iets meer aandacht aan dit fenomeen gegeven op alle drie eilanden. Immers, als er niets gebeurt en er niet gedacht wordt aan de mogelijke gevolgen van temperatuurstijging, zeespiegelstijging en zwaardere orkanen en de daarbij horende anticiperende stappen worden genomen, worden onze eilanden op een dag door een klimaatramp overvallen en zijn de gevolgen niet te overzien. Het is daarom des te wrang te weten dat wij tot voor kort tot de grootste luchtvervuilers van o.a. CO2 behoorden die ertoe bijdragen dat het klimaat verandert. Hopelijk wordt daar echt iets aan gedaan bij een eventuele opstart van de Isla -raffinaderij.

Afval

Over afval gesproken. Sint Maarten en Curaçao worstelen met hun afval en hoe daarmee om te gaan. De landfill van Sint Maarten is al over zijn draagkracht heen en die van Curaçao nadert dit jaar zijn eindpunt.  Hét grote voorbeeld hoe het niet moet is Aruba. De verantwoordelijke minister lijkt de weg kwijt te zijn want nog steeds is hij niet gekomen met een gedegen en breed gedragen beleidsplan met ijkpunten en deadlines hoe of de problematiek van het afval (en het afvalwater) moet worden aangepakt. Door slechts in te spelen op emoties en politiek gewin, wordt in werkelijkheid nog steeds niets gedaan aan de brandende afvalhoop, giftige stoffen producerende vuilverbrandingsoven en de stinkende poepberg afkomstig van alle toeristen. Het ziet ernaar uit dat het een landoverschrijdend probleem is en lijkt het logisch dat het Koninkrijk moet helpen met een snelle en duurzame aanpak van het probleem. Ik hoor ze al gillen: nos ta autonomo terwijl de bevolking verdrinkt in het afval.

Wat zeker verbaast is het gebrek aan regelgeving op afvalgebied. Curaçao als eiland had een afvalstoffenverordening. Deze wet is echter om nog volledig onbekende redenen niet overgegaan naar het nieuwe land Curaçao. Wat sluw genoeg wel is overgegaan is de afvalstoffenheffing die door het land geïnd wordt – althans van de steeds minder nette burgers die nog steeds iedere maand hun 35 gulden overmaken – maar niet aan Selikor gegeven wordt. In Aruba bevindt Serlimar, de tegenhanger van Selikor, zich op de rand van faillissement en kan zijn wettelijke toebedeelde taak om afval te verwijderen en te verwerken niet aan.

Huishoudelijk afvalwater komt terecht in een rioleringssysteem, danwel de beerput. Beerput is eigenlijk not done anymore omdat de schadelijke stoffen in het grondwater terecht komen om dan geleidelijk door te siepelen naar de kustlijn om daar de zee te vervuilen. Onderzoek zowel in Curaçao als Aruba door Carmabi heeft klip en klaar aangetoond dat hoe groter de bevolkingsdichtheid langs de kust en landinwaarts, hoe sterker het kustwater vervuild is. Vervuild met schadelijke bacteriën die van invloed kunnen zijn op de gezondheid van zwemmers in dat water. Onze landen die in grote mate afhankelijk zijn van toerisme die mede gericht is op zwemmen in die lekker warme blauwe tropische zee, kunnen onzichtbare ziekteveroorzakende bacteriën daarom absoluut niet hebben. Het is opnieuw een veronachtzamend bestuur dat achterblijft met goede rioleringsystemen, goed werkende afvalwaterzuiveringsinstallaties en veilige verwerking van het residu, rioolslib. Als kritische rapporten vervolgens diep weggestopt worden hoopt het bestuur zijn periode nog uit te kunnen zitten.

De milieuvervuiling die ik hierboven noem is slechts een deel van andere milieuproblemen waar onze landen mee te maken hebben. Het lijkt erop dat nog steeds niet de urgentie van de te nemen maatregelen gevoeld wordt door onze overheden. Initiatieven om te komen met noodzakelijke milieuwetgeving zijn niet zichtbaar, beleidsmatige integrale aanpak van milieuproblemen ook niet. Als ik een cijfer moet geven dan krijgen alle drie landen op dit terrein een dikke onvoldoende. Een uitzondering vormt de rechter die tracht de gaten te vullen door het bestuur te dwingen iets te doen. Dat is eigenlijk niet zijn werk maar gelukkig schroomt hij steeds minder om het toch te doen.

Conclusie

De conclusie is dat wij op dit moment nog volop zitten in een lineaire economie waarbij beperkt recycling activiteiten, vooral door de private sector, ingevoerd worden. De publieke sector loopt op dit gebied ver achter. Maar met recycling zijn we er nog lang niet. We moeten naar een volledig circulaire economie. Dit concept is nog tamelijk nieuw en de vraag kan gesteld worden wat het verschil is tussen een recycling economie en circulaire economie.  

Recycling is de activiteit waarbij afval wordt omgezet in opnieuw bruikbaar materiaal. Maar recycling begint aan het einde van de levenscyclus van een product. In een circulaire economie beginnen de activiteiten al bij het begin waarbij voorkomen wordt dat afval en milieuvervuiling überhaupt geproduceerd wordt door het te maken product.

Recycling is vandaag de dag niet meer voldoende om de hoeveelheid afval die geproduceerd wordt in te dammen. Het vergt inspanning om de huidige economie om te buigen naar een circulaire economie, maar voorkomen van afval is de enige optie. Hoe eerder onze landen hiermee beginnen hoe beter.

*Jeff Sybesma is bioloog en jurist. Hij is lid van de Raad van Advies Curacao, gastdocent aan de Universiteit van Curaçao en bijzondere rechter bij het Gemeenschappelijk Hof van Justitie. Deze opinie is op eigen titel geschreven.