Stanley Bodok onderzoekt in zijn opiniebijdrage de invloed van onderbuikgevoelens op het politieke vertrouwen in Curaçao en Suriname. Hij legt de link tussen wantrouwen in publieke ambtsdragers en de effectiviteit van instituties zoals de Ombudsman en de Algemene Rekenkamer. Bodok benadrukt dat screening van politici slechts een eerste stap is en roept op tot bredere maatregelen om de maatschappelijke effectiviteit van Hoge Colleges van Staat te versterken. Dit, stelt hij, is essentieel om het vertrouwen van burgers te herstellen en collectieve onderbuikgevoelens constructief om te zetten in verandering.

Door | Stanley Bodok

Onderbuikgevoelens zijn vaak gevoelens gebaseerd op onvrede, angst, intuïtie, woede of wantrouwen. Zij roepen collectieve onderbuikgevoelens op tot screening van kandidaten voor publieke ambten.

Onlangs verscheen het artikel Het initiatiefwetsontwerp ter zake de integriteit van publieke ambtsdragers in Suriname nader bekeken, door Mirto Murray, in het Surinaams Juristenblad, Aflevering 3, 2024. Ik heb het artikel met plezier gelezen. Naast de precisie waarmee hij het wetsvoorstel analyseert stuurt hij mij wellicht onbedoeld op een eigen bezinningstocht over soortgelijke vertrouwensvraagstukken richting ambtsdragers in Curaçao, ooit deelgenoot van Suriname in een koninkrijk.

Een deels vergelijkbare poging om kandidaat- parlementariërs te screenen is dit jaar in het Parlement van Curaçao vroegtijdig gesneuveld. Er was onvoldoende steun van de zittende parlementariërs voor het voorstel.

Murray is jurist, ik ben een burger met enige affiniteit voor bestuurskunde. Ik kies ervoor het vertrouwensvraagstuk te benaderen beginnend bij de met het wetsvoorstel beoogde doelstelling.

Toelichting

In de toelichting van het wetsvoorstel staat dat in Suriname “op nationaal niveau politieke ambtsdragers op alle niveaus vaak vereenzelvigd worden met strafrechtelijk veroordeelden”. Het wetsvoorstel beoogt bevordering en bescherming van de democratie. De screening zou verplicht moeten zijn voor ambten vanaf de gekozen leden van de volksvertegenwoordiging, leden van de Staatsraad, de President, leden van de Raad van Ministers, Ministers en Onderministers, tot aan directeuren en onderdirecteuren van Departementen toe.  De verwachting is dat publieke ambtsdragers op een eerlijke en transparante wijze invulling zullen geven aan de uitvoering van hun taken, aldus de toelichting.

We kunnen ons afvragen of screening inderdaad al de gewenste resultaten zal opleveren. Screening is slechts een momentopname. Het vaststellen van screeningseisen is een goed begin. Er zullen aanvullende maatregelen nodig zijn om eenmaal benoemde ambtsdragers te helpen op het rechte pad te blijven. ‘De verwachting is dat publieke ambtsdragers op een eerlijke en transparante wijze invulling zullen geven aan de uitvoering van hun taken’, zoals gesteld in de toelichting van het voorstel, berust op een veronderstelling.

Onderbuikgevoelens

Menigeen beveelt aan om onderbuikgevoelens niet als simpele emoties weg te zetten, maar juist bewust en rationeel na te denken waar de onderbuikgevoelens vandaan komen.

Nader onderzoek naar de mogelijke oorzaken van het wantrouwen in ambtsdragers kan meer duidelijkheid geven om doelgerichter oplossingen te kunnen zoeken. De discussie op zich kan verhelderend zijn, en additionele oplossingsrichtingen blootleggen.

In welke mate screening bijdraagt tot vertrouwen komt dan beter in beeld. Daarnaast is het zinvol om na te gaan of reeds bestaande checks and balances in de praktijk functioneren zoals  de grondwet bedoelt. Het wantrouwen kan dan aanvullend worden geadresseerd door de effectiviteit van de checks and balances te verhogen.

Factoren

Suriname heeft geen National Integrity System analyse (NIS) gedaan zoals Curaçao. Met het NIS systeem wordt duidelijk hoe corruptie de checks and balances in een samenleving kan ondermijnen. De maatschappelijke orde wordt verstoord, de middelen worden niet eerlijk verdeeld, overheidsbeleid is ineffectief, armoede neemt toe, collectieve en individuele ontplooiingskansen blijven onbenut, bestaanszekerheid loopt risico, er vallen slachtoffers.

Transparency International in 2023: “There is a general lack of trust in Curaçao’s key institutions. … This is a major obstacle for strengthening the foundations of this new country and will limit the success of any programme addressing corruption and promoting good governance.”

Volgens Transparency.org was de Corruption Perception Index van Suriname in 2023 40, onder het wereldgemiddelde van 43. “Over two thirds of countries score below 50 out of 100, which strongly indicates that they have serious corruption problems. The global average is stuck at only 43, while the vast majority of countries have made no progress or declined in the last decade”, aldus de website.

Nederland had in 2023 een Corruption Perception Index van 79. Maar het zijn Denemarken, Finland, Nieuw Zeeland, Noorwegen, Singapore en Zweden die behoren tot de landen met de beste scores.

Algemene Rekenkamer

Een Algemene Rekenkamer heeft tot taak vanuit een onafhankelijke positie ten behoeve van de samenleving de inkomsten en uitgaven van de regering in kaart te brengen. Op basis hiervan velt de Algemene Rekenkamer een oordeel over de doelmatigheid en rechtmatigheid van de bestedingen.

De Algemene Rekenkamer velt zijn oordeel door het handelen van ambtsdragers met inachtneming van wetten van het land, bijvoorbeeld een Comptabiliteitswet, tegen het licht te houden. Effectiviteit of ineffectiviteit van beleid, handelen in strijd met de wet, verspilling wordt openlijk ter discussie gesteld en de weg voor correctie komt in zicht. De samenleving, al dan niet met de steun van het Parlement, kan dan koersen op correctie en meer vertrouwen. Algemene Rekenkamers ondersteunen transparantie, verantwoording en bevordering van de burgerzin.

De Algemene Rekenkamer van Suriname is relatief recent verzelfstandigd en heeft derhalve zijn maatschappelijke effectiviteit nog ten volle te ontplooien. Conform de laatste jaarrekening, die van 2021 dateert, is nog geen sprake van jaarrekeningen die volgens internationale normen bijtijds en accuraat zijn. Dit laatste is een van de redenen waarom het Nederlandse Koninkrijk het financieel toezicht op Curaçao recent heeft verlengd. Het is ook een indicatie van de maatschappelijke effectiviteit van de Algemene Rekenkamer van Curaçao.

Ombudsman

In vele landen speelt ook de Ombudsman een belangrijke rol in het bevorderen van het vertrouwen van het publiek in de overheid, en publieke ambtsdragers. De Ombudsman is een onafhankelijke en onpartijdige instantie die klachten van burgers over de dienstverlening door de overheid behandelt. De Surinaamse grondwet benoemt wel de rechten van de burger, maar niet de specifieke ombudsfunctie. Uit persberichten begrijp ik dat Suriname als gevolg alsnog inzet op realisering van een sterke, onafhankelijke instantie die zal opkomen voor de belangen en rechten van burgers en tegelijkertijd de dienstverlening door de overheid aan burgers helpen verbeteren.

De vraag over de effectiviteit van Ombudsman Curaçao werd in 2019 door het instituut zelf geadresseerd. Het instituut heeft zich toen de vraag gesteld wat de reden is voor het lage reactiepercentage vanuit de overheid op verzoeken van de Ombudsman aan de overheid inzake klachten van burgers.

Curaçao kan nu, vijf jaar later, nagaan of de aanbevelingen daadwerkelijk hebben bijgedragen tot de effectiviteit van het instituut en tot positieve resultaten voor de samenleving. Het rapport staat op de website van de Ombudsman, en kan door eenieder worden geraadpleegd.

Het potentieel van een Ombudsman of een Algemene Rekenkamer is beschreven in de grondwet. De nuchtere realiteit brengt kennelijk desondanks met zich mee dat het onderbuikgevoel om daadwerkelijke waarborgen vraagt.

Uit de aard der zaak kunnen vele andere factoren bijdragen tot rust in de ‘onderbuik’ van onze samenlevingen. Het zou echter hoogst vreemd kunnen overkomen indien ik niet allereerst de voormelde Hoge Colleges van Staat zou benoemen. De rechtsstaat is een handig navigatiesysteem om de andere instituties en factoren te helpen inventariseren, en nader te bestuderen.

Maatschappelijke effectiviteit

Het ziet ernaar uit dat, net zoals Curaçao, ook Suriname nadrukkelijk meerdere parallelle trajecten moet uitzetten, naast het stellen van screeningseisen. Burgers van beide landen hebben er baat bij ook bewust en doelgericht te zoeken naar groeimogelijkheden voor de maatschappelijke effectiviteit van hun Hoge Colleges van Staat, zoals de Algemene Rekenkamer en de Ombudsman. Verbetering van de maatschappelijke effectiviteit van de Hoge Colleges van Staat verdient minimaal dezelfde intensiteit als de zoektocht naar ambtelijke screeningsmogelijkheden.

Het advies is: stuur aan op screening van ambtsdragers, maar zet ook- op solidaire wijze- de betrokken onderbuikgevoelens om in genoeg energie om het zware werk op meerdere trajecten tegelijk te stuwen.

Curaçao en Suriname beseffen het ook, … denk ik. Het zou anders ‘dweilen (of screenen) met de kraan open’ zijn.

___________________________________________________________________

Over de schrijver van dit artikel

Stanley Bodok is naast Curaçaose burger, een British College of Journalism afgestudeerde Freelance Writer and Journalist met speciale aandacht voor governance en gezondheidszorg.

Na zijn opleidingen bedrijfs/bestuurskunde en gezondheidszorg management heeft hij ruim 30 jaar gewerkt bij de overheid, in de gezondheidszorg van Curaçao. Daarna heeft hij als vrijwilliger verschillende Curaçaose burgerorganisaties ondersteund.

In 2012 was Bodok kort minister in het interim-kabinet Van Stanley Betrian. Hij had de portefeuille van Gezondheid en Sociale Zaken.