WASHINGTON – Het Panamakanaal, een waterweg die de Atlantische en Stille Oceaan met elkaar verbindt, staat al meer dan een eeuw centraal in de mondiale scheepvaart en geopolitieke spanningen. Oorspronkelijk gebouwd door de Verenigde Staten, werd het kanaal in 1999 volledig overgedragen aan Panama. Deze belangrijke historische gebeurtenis heeft het kanaal tot een nationaal symbool van onafhankelijkheid gemaakt.

Recente uitspraken van de Amerikaanse president Donald Trump hebben opnieuw de aandacht gevestigd op het kanaal. Trump stelde dat de VS opnieuw zeggenschap over het kanaal zou moeten krijgen, onder meer vanwege de kosten die Amerikaanse schepen betalen voor doorvaart en de betrokkenheid van China bij de operaties. Deze opmerkingen werden scherp afgewezen door de Panamese president José Raúl Mulino, die benadrukte: “Elke vierkante meter van het Panamakanaal behoort toe aan Panama en zal dat blijven.”

Franse droom en Amerikaanse realisatie

De geschiedenis van het Panamakanaal begint in de negentiende eeuw, toen de Franse ingenieur Ferdinand de Lesseps – beroemd om zijn werk aan het Suezkanaal – de ambitie had om een kanaal door Panama te graven. In 1881 startte hij het project, maar de Franse onderneming werd geplaagd door technische problemen, tropische ziekten en mismanagement. Tienduizenden arbeiders stierven, en het project mislukte.

Aan het begin van de twintigste eeuw namen de Verenigde Staten het over. Onder leiding van president Theodore Roosevelt kochten de Amerikanen de rechten op en hervatten de werkzaamheden. De bouw, die duurde van 1904 tot 1914, werd een technisch hoogstandje, maar ging gepaard met controverses, waaronder de Amerikaanse inmenging in Panamese politiek en de afscheiding van Panama van Colombia.

Amerikaanse controle en groeiend verzet

Na de voltooiing bleef het kanaal bijna een eeuw onder Amerikaanse controle. Het omliggende gebied, de zogenaamde Panamakanaalzone, was in feite Amerikaans grondgebied, compleet met militaire bases en een apart rechtssysteem. Dit zorgde voor spanningen in Panama, waar het kanaal werd gezien als een symbool van buitenlandse overheersing.

In de jaren zestig en zeventig groeide het Panamese nationalisme en werd de roep om soevereiniteit over het kanaal luider. Protesten en diplomatieke druk leidden in 1977 tot de Torrijos-Carterverdragen, waarin werd afgesproken dat het kanaal op 31 december 1999 volledig zou worden overgedragen aan Panama.

Overdracht en modernisering

De overdracht in 1999 was een mijlpaal voor Panama. Sindsdien heeft het land miljarden dollars geïnvesteerd in de modernisering van het kanaal. Een belangrijke uitbreiding, voltooid in 2016, maakte het mogelijk dat grotere schepen – zogenaamde ‘neo-Panamax’-schepen – de waterweg konden gebruiken. Deze investering heeft het kanaal niet alleen economisch levensvatbaar gehouden, maar ook zijn strategische belang vergroot.

Voor Panama is het kanaal meer dan een economische motor; het is een symbool van onafhankelijkheid en soevereiniteit. Jaarlijks passeren duizenden schepen, die bijdragen aan een groot deel van de Panamese staatsinkomsten. Het beheer van het kanaal wordt internationaal geprezen als een voorbeeld van efficiëntie.

Toch blijft het kanaal gevoelig voor geopolitieke spanningen. De opmerkingen van Trump, waarin hij suggereerde dat de VS opnieuw controle zou moeten krijgen, roepen herinneringen op aan de Amerikaanse interventie in Panama in 1989. Toen voerden Amerikaanse troepen een invasie uit om dictator Manuel Noriega af te zetten, een gebeurtenis die nog steeds diepe wonden achterlaat in de Panamese samenleving.

Een eeuw van wereldwijde invloed

Het Panamakanaal heeft sinds de opening in 1914 miljarden tonnen aan goederen vervoerd en heeft de wereldhandel fundamenteel veranderd. De strategische ligging maakt het kanaal cruciaal voor scheepvaart tussen de Atlantische en Stille Oceaan. Daarnaast heeft het geopolitieke machtsspel rond het kanaal zijn plaats in de geschiedenis verzekerd.

Hoewel recente opmerkingen van Trump de aandacht hebben gevestigd op de geopolitieke geschiedenis van het kanaal, blijft de controle stevig in Panamese handen. Voor het land blijft het kanaal een bron van trots, symbool van onafhankelijkheid en economische levensader die zijn verleden en toekomst met elkaar verbindt.