WILLEMSTAD – In de opiniebijdrage doet Paul Stokkermans een dringende oproep om actie te ondernemen tegen de stijgende temperaturen op Curaçao, die vergelijkbaar zijn met het langzaam koken van een kikker: een proces dat onopgemerkt blijft totdat het te laat is. Stokkermans, met een rijke achtergrond als landbouwingenieur en beleidsmedewerker, brengt met zijn deskundigheid de urgentie van klimaatverandering dichterbij huis.

door | Paul Stokkermans

Als je een kikker in een pan met kokend water gooit, springt die daar direct uit. Maar als je de kikker in een pan met koud water doet en het gas op een laag pitje aanzet, en zo het water geleidelijk aan de kook brengt – zo gaat het verhaal althans – dan verroert de kikker zich niet en wordt deze gekookt tot de dood erop volgt. Dit is de situatie waarin we ons bevinden op Curaçao. Ik bedoel dit niet figuurlijk, maar letterlijk!

Wereldwijd stijgen de temperaturen. Ook Curaçao ontkomt daar niet aan. Uit onderzoek van de meteorologische dienst blijkt dat het eiland de laatste decennia steeds meer warme dagen en minder koelere nachten kent. Door de hogere zeetemperatuur is de temperatuur van het koelste moment van de nacht, net voor zonsopkomst, gestegen. En dat zet dan weer de deur open voor mogelijke hogere maximumtemperaturen overdag.

De luchttemperatuur wordt gemeten met een thermometer in de schaduw. Maar dit is geen goede graadmeter voor de invloed van hitte op ons lichaam. Dat is immers in staat hitte kwijt te raken door te zweten. De hoeveel zweet op je huid die in staat is te verdampen hangt af van de relatieve luchtvochtigheid van de lucht. Bij een lage relatieve luchtvochtigheid, van bijvoorbeeld 30%, zoals overdag in de woestijn, verdampt het zweet vrijwel meteen en je koelt af.

Je moet dan overigens wel veel blijven drinken. Het vocht dat je verliest moet namelijk worden aangevuld want anders droog je in snel tempo uit. Bij een hoge relatieve luchtvochtigheid, van bijvoorbeeld 80%, verdampt het zweet veel minder. De lucht bevat immers al zoveel vocht dat er niet veel meer bij kan. En als de relatieve luchtvochtigheid 100% bedraagt dan verdampt het zweet zelfs helemaal niet meer. De lucht is dan immers verzadigd met waterdamp en er kan niets meer bij. Je lichaam kan de hitte dan niet kwijtraken.

Op Curaçao ligt de relatieve luchtvochtigheid rond de 80%. Dit is een hoge luchtvochtigheid. Dit komt omdat Curaçao een eiland is en wordt omringd door water. Op Curaçao zou het zweet op je huid dus moeite moeten hebben om te verdampen. Het zweet op je huid verdampt echter vaak toch door de constante bries die hier waait.

Maar als de wind wegvalt, voel je het effect van 80% luchtvochtigheid onmiddellijk. Het zweet op je huid verdampt dan bijna niet waardoor je het warm krijgt. De Meteo houdt hier rekening mee en publiceert in het weerbericht naast de luchttemperatuur ook de zogenaamde heat index, oftewel gevoelstemperatuur. Deze gevoelstemperatuur kan vele graden hoger liggen dan de luchttemperatuur.

De effecten van hitte op het menselijk lichaam moeten niet onderschat worden. Je arbeidsproductiviteit neemt af als je buiten werkt of in een niet-gekoelde omgeving. Je slaapt minder goed als de stroom in de nacht uitvalt en je airco of fan stopt met werken. In hete klaslokalen worden de kinderen slaperig en de concentratie neemt af. Ouden van dagen verdragen hitte minder goed wat kan leiden tot gezondheidsproblemen.

We leven momenteel in een periode van klimaatverandering. De periodes dat het relatief warm is worden langer. Het koelt in de nacht minder af dan voorheen. Het zal de meesten van u niet zijn ontgaan dat we de afgelopen maanden temperaturen hadden die we normaal pas in augustus en september hebben.

En dat alles in combinatie met een hoge relatieve luchtvochtigheid. De negatieve effecten van hitte nemen dus toe!

Economie

Zoals hierboven al aangegeven, is hitte niet goed voor de volksgezondheid en nemen arbeidsprestaties in een niet-gekoelde ruimte af, wat niet goed is voor de economie. Maar het aantal negatieve effecten op de economie is veel groter.

Zo moeten airco’s harder werken waardoor de energiekosten toenemen en dus ook de Cost of doing business. Toeristen zullen ons paradijselijk eiland minder aangenaam vinden en hun toevlucht zoeken naar koelere oorden. Het koraalrif gaat achteruit waardoor minder (duik)toeristen ons eiland zullen bezoeken.

Het aantal stormen en de kracht hiervan nemen toe met als gevolg meer schade aan de kust en de kustbebouwing. Ook hierdoor zullen toeristen ons eiland mijden. De regenval wordt intensiever waardoor meer water naar de zee zal afstromen. Hierdoor is minder water beschikbaar voor de landbouw en de natuur. De natuur is onderdeel van ons toeristisch product. Als de natuur minder wordt gaat het toeristisch product achteruit.

De kracht van grotere hoeveelheden wegstromend regenwater veroorzaakt meer schade, zoals we in mei jongstleden in Bandabou hebben gezien. De Meteo registreerde op 4 mei van dit jaar 310 millimeter regenval in Soto. Dit is heel veel! Tijdens Tomas in 2010 viel 275 millimeter.

Maatregelen

Om de negatieve effecten van toenemende hitte tegen te gaan kun inheemse bomen planten in bebouwde omgevingen en het creëren van kleine stadsparken kan significant bijdragen aan verkoeling. Inheemse bomen bieden schaduw en verlagen de temperatuur door waterdamp die ze via hun bladeren afgeven.

Deze natuurlijke “groene airco’s” vergen geen energiekosten en zijn bestendiger tegen ziekten en droogte door hun aanpassing aan lokale omstandigheden. Bij het kiezen van boomsoorten moet rekening gehouden worden met het type wortelstelsel; penwortels, die verticaal groeien, beschadigen gebouwstructuren niet, in tegenstelling tot bomen met horizontaal spreidende wortels. Dit bevordert niet alleen het stedelijk groen, maar versterkt ook de authenticiteit van het landschap, wat aantrekkelijk is voor toeristen die echtheid waarderen.

Beton en asfalt absorberen hitte gedurende de dag en geven dit af gedurende de nacht waardoor het in de nacht heet blijft. Betonneer en asfalteer daarom niet alles in de urbane gebieden (hoe minder hoe beter). Laat delen in de ‘stad’ gewoon grond. Een onverhard grondoppervlakte koelt bovendien de omgeving als het nat is en laat water doordringen in de bodem waardoor het grondwater wordt aangevuld. Bouw verder op de wind om zodanig gebruik te maken van de koelende werking van de wind.

Zonnepanelen produceren stroom en hebben een isolerende werking als tussen het zonnepaneel en het dak een luchtlaag blijft bestaan. De temperatuur in het gebouw wordt dan enkele graden lager. Dubbele winst dus!

Koraalriffen verdragen de stijgende temperaturen van het zeewater niet goed. Maar een koraalrif dat in een goede conditie verkeert kan hogere temperaturen beter weerstaan dan een koraalrif dat is verzwakt. Bescherm daarom het rif en stop dus met het lozen van rioolwater in de zee!! Door deze lozingen gaan namelijk de algen groeien en wordt het koraalrif overwoekerd en kan zelfs doodgaan. Papegaaivissen (Gutu) houden het rif schoon. Maar op dit moment gaan ze dood. Waarschijnlijk komt dit door cyanobacteriën die leven in algen en gif produceren.

Dammen voorkomen dat het kostbare regenwater grotendeels afvloeit naar zee en zorgen ervoor dat het regenwater doordringt in de bodem. Het grondwater wordt hierdoor aangevuld. Dit is goed voor de natuur en de landbouw. We hebben meer dan duizend dammen op Curaçao. Dit is vrij uniek! De dammen van Curaçao kunnen daarom tevens worden beschouwd als cultureel erfgoed.

Mangroves beschermen de kustbebouwing tegen schade door stormen en beschermen het koraalrif tegen erosie vanaf land. Stormen zullen in de toekomst in aantal toenemen en bovendien heviger worden. Stop dus met het kappen van mangroves en begin een grootschalig mangrove aanplant programma. De enige die dit momenteel met beperkte middelen maar met succes doet, is Ryan de Jongh.

We zullen onze bouwcodes moeten aanpassen aan een toekomst waarin een grotere kans bestaat op stormen. Bovengrondse kabels langs de wegen zijn gevoelig voor schade door wind en zullen daarom ondergronds moeten worden aangelegd.

Levensstijl

Het is op Curaçao absoluut niet nodig om te slapen onder een deken in de airco. Een laken is voldoende. Je kan dan de airco minder koud afstellen. De stroomkosten gaan dan omlaag. Pas kledingvoorschriften in organisaties aan. Lange mouw hemden met das zijn heet (laat staan een colbert!) en sowieso niet geschikt voor dit klimaat. Schrijf kleding voor die verkoelend werkt zoals bijvoorbeeld een guayabera. De airco hoeft dan minder koud te worden afgesteld.

Voor maatregelen om de effecten van klimaatsverandering tegen te gaan heeft de EU fondsen die ook toegankelijk zijn voor Curaçao zoals bijvoorbeeld de EU Life/Best fondsen. Het “Cabinet Special Envoy of the BES islands” heeft een heel goede website (https://cabinetspecialenvoy.com) waar uitleg wordt gegeven hoe je deze fondsen kunt aanvragen.

Het debat over klimaatsverandering in het parlement wordt maar steeds uitgesteld. Wetgeving die rekening houdt met de klimaatsverandering ontbreekt momenteel maar is hoogstnoodzakelijk. Hier ligt een dankbare taak voor het parlement!

Curaçao wordt warmer. We kunnen wachten totdat het te laat is en we net als de kikker in de hete pan ten onder gaan of we kunnen nu in actie komen! De keuze is aan ons allen!

—

Paul Stokkermans is gepensioneerd landbouwingenieur en ex-directeur van Carmabi en ex-beleidsmedewerker van de toenmalige Dienst Economische Zaken (DEZ) op Curaçao. Momenteel is hij directeur van Scientegia Solutions