WILLEMSTAD – Ondanks hun vitaliteit en de vele voordelen die ze bieden, zijn de mangroves op Curaçao momenteel niet beschermd. Dat stelt Paul Stokkermans, gepensioneerd landbouwingenieur, ex-directeur van Carmabi en ex-beleidsmedewerker van de toenmalige Dienst Economische Zaken (DEZ) op Curaçao. 

Dit gebrek aan bescherming brengt niet alleen het voortbestaan van deze waardevolle ecosystemen in gevaar, maar ook de biodiversiteit en de visserij die ervan afhankelijk zijn. Stokkermans doet een dringende oproep aan de politieke partijen om de wettelijke bescherming van de mangroves op te nemen in hun partijprogramma’s en zo de toekomst van deze cruciale habitats te waarborgen.

Mangroves groeien aan de kust, deels op land, en deels in het water. Zeewater is zout. Het kustgebied is daarom ook zout. Planten in zijn algemeenheid kunnen niet tegen zout. Maar de mangroveboom is volgens Stokkermans wel in staat te groeien in een zoute omgeving. 

“Maar het is niet zo dat de mangrove zout nodig heeft. De mangrove is een boom die specifieke aanpassingen heeft om juist het zout kwijt te raken. De meeste andere planten en bomen kunnen dat niet en gaan dood bij teveel zout in de bodem”, zegt Stokkermans.

“Er bestaan ongeveer 54 soorten mangroves in de wereld. Lang niet allemaal zijn familie van elkaar. Maar zij kunnen allemaal leven in de zoute kustgebieden. De mate waarin ze zout verdragen verschilt per soort.”

Het Wereld Natuurfonds heeft de wereld verdeeld in veertien vegetatiezones, zogenaamde biomen. Een bioom is een homogeen uitgestrekt gebied met een typische vegetatie en daarmee samenhangend dierenleven. De woestijnen en droge gebieden met struikgewas vormen wereldwijd het grootste bioom. De mangroves vormen het kleinste bioom. Slechts 0,3 procent van de aarde is bedekt met mangroves. 

“Op Curaçao heb je diverse gebieden met mangroves. Denk hierbij aan de mangroves te Santa Cruz, de mangroves bij de St. Jorisbaai, de mangroves in het Spaanse Water, de mangroves in de Piscaderabaai en de mangroves in de lagune bij de Koredor. Waarschijnlijk groeiden op Curaçao vroeger veel meer mangroves. Maar veel van de mangroves zijn verdwenen door ingrijpen van de mens. Op Curaçao komen de rode mangrove, de zwarte mangrove en de witte mangrove het meest voor”, aldus Stokkermans

Soorten

De rode mangrove groeit in de modder voor de kust. Omdat de modder erg zacht is kan de mangroveboom omvallen. De rode mangrove heeft daarom steunwortels die uit de stam naar beneden groeien de modder in. 

Deze wortels zorgen ervoor dat de mangroveboom steviger in de modder staat. De vruchten van de rode mangrove lijken op ‘hangende potloden’. In deze vruchten zit al een kleine zaailing. Als de vrucht naar beneden valt, komt hij als een pijl terecht in de modder. De zaailing schiet dan wortel en groeit uit tot een nieuwe mangroveboom. Het kan ook zijn dat de vrucht terechtkomt in water. Hij dobbert dan een tijdje rond totdat hij vast komt zitten in de modder en daar wortelschiet.

De zwarte mangrove groeit iets meer landinwaarts dan de rode mangrove. De zwarte mangroves hebben ondergrondse horizontale wortels waaruit honderden luchtwortels naar boven groeien. Deze luchtwortels steken uit boven het water en voorzien de boom van zuurstof. De zaden van de zwarte mangrove lijken op afgeplatte bonen. 

De witte mangrove groeit meer landinwaarts dan zowel de zwarte alsook de rode mangrove. De vruchten hebben de vorm van een afgeplat ei. Net als bij de rode mangrove zit in de vrucht al een kleine zaailing. De vruchten worden verspreid door het water. Als ze terechtkomen in de modder schieten ze wortel.

Belang 

Mangroves in zijn algemeenheid zijn zeer belangrijk. De mangroves vormen namelijk de buffer tussen land en zee. Aan de ene kant stoppen ze de grond die vanaf het land bij regen via de rooien de zee inspoelt. 

“Als deze grond op het koraalrif terecht zou komen, loopt het koraalrif schade op en kan zelfs afsterven. De mangroves beschermen dus het koraalrif. Aan de andere kant beschermen de mangroves de kust en de kustbebouwing tegen stormen. De mangroves breken namelijk de hoge golven die bij stormen op de kust afkomen. En vanwege de klimaatverandering worden de stormen alleen maar sterker”, zegt Stokkermans.

“Soms wordt gesteld dat het kappen van mangroves gecompenseerd kan worden door elders mangroves aan te planten. Nu is mangroves aanplanten natuurlijk altijd goed. Maar op de locatie waar de mangroves zijn weggehaald is de bufferfunctie wel verdwenen!”

Verder zijn de mangroves volgens Stokkermans ook de kraamkamer voor de vissen. “De vissen leggen hun eitjes tussen de mangrovewortels. Tussen de mangrovewortels zijn de eitjes en de vooruitkomende visjes beschermd tegen de grotere roofvissen. Deze kraamkamerfunctie is dus heel belangrijk voor het voortbestaan van het koraalrifecosysteem. Ook voor de visserij is deze kraamkamerfunctie heel belangrijk.”

Bescherming 

Mangroves op Curaçao zijn volgens de voormalige directeur van Carmabi heel belangrijk voor de bescherming van het koraalrif, de bescherming van de kustbebouwing en voor de reproductie van vissen en daarmee de visserij. 

“Desondanks zijn mangroves op Curaçao niet beschermd! Positief nieuws is het door de overheid in het leven geroepen Curaçao Rif Mangrove Park in Otrobanda! Ook bestaan verschillende aanplantprogramma’s voor mangroves!”

De bescherming van mangroves is geregeld in het SPAW-Protocol van de Cartagenaconventie. Het Koninkrijk der Nederlanden heeft het SPAW-Protocol ondertekend. Het SPAW-protocol heeft drie annexen waarin de bescherming van de soorten is geregeld. “De soorten op Annex 1 en Annex 2 genieten de hoogste vorm van bescherming. De rode, zwarte en witte mangroves staan in Annex 3.”

Met betrekking tot de soorten in Annex 3 stelt het SPAW-Protocol: “Elke partij neemt passende maatregelen om de bescherming en het herstel van de in bijlage III genoemde soorten flora en fauna te waarborgen en kan het gebruik van dergelijke soorten reguleren om hun populaties op het hoogst mogelijke niveau te waarborgen en in stand te houden. 

Met betrekking tot de in bijlage III genoemde soorten formuleert elke partij, in samenwerking met andere partijen, plannen voor het beheer en gebruik van deze soorten. “Curaçao zou dus in de lokale wetgeving een plan moeten hebben opgenomen voor het management van de mangrovepopulaties waarin de mangroves zijn beschermd. Maar dit is niet het geval. Veel andere landen hebben dit wel gedaan! Ook wetgeving op het gebied van Milieueffectrapportage ontbreekt op Curaçao.”

Vanwege het ontbreken van beide wetgevingen zijn de mangroves volgens Stokkermans de facto vogelvrij verklaard. “Het is verkiezingstijd. Ik doe hierbij een oproep aan alle politieke partijen om de wettelijke bescherming van de mangroves op te nemen in het partijprogramma!”