DEN HAAG – Het Nationaal Archief in Den Haag heeft duizenden kaarten en tekeningen in zijn collectie. Een onderdeel daarvan zijn de kaarten en tekeningen van het voormalige ministerie van Koloniën. Ruim 60 procent van gescande kaarten en tekeningen staan ondertussen online en zijn door iedere geïnteresseerde waar ook ter wereld te bekijken.

Voordat scans worden gemaakt worden archieven eerst gecontroleerd of alle stukken aanwezig zijn en of de nummering overeenkomt met het collectiebeheersysteem. In sommige gevallen is het nodig dat het archief wordt bewerkt. Bij de bewerking maakt het archief het materiaal beter vindbaar door beschrijvingen te verrijken. Ze geven bijvoorbeeld meer inzicht door aan te geven bij welk gebied een kaart hoort. En ze voegen zoveel mogelijk aan iedere kaart of tekening een eigen beschrijving toe. Het restauratieteam voert daarna de nodige herstelacties uit zoals het herstellen van scheuren, vlakken van opgerolde kaarten en het verwijderen van vuil. Na dit alles kan het archief daadwerkelijk worden gescand.

Het archief van Koloniën kent een grote verscheidenheid aan kaarten en tekeningen. Van grote delen van bijvoorbeeld Indonesië en Suriname, maar ook van kleinere gebiedsdelen als Curaçao zijn plattegronden, hydrografische (zee) kaarten, topografische kaarten en tekeningen terug te vinden.

Bewustwording

De bewerking van dit archief maakt medewerkers meer bewust van de rol die kaarten hebben gespeeld. Kaarten laten niet alleen iets zien over het bestuur en de ontwikkeling van kennis, maar geven ook inzicht in de onderdrukking van de oorspronkelijke bevolking of tot slaafgemaakten.

Onderstaande kaart van Suriname uit 1737 laat dit duidelijk zien. Op de kaart zijn naast de in gebruik zijnde plantages zogenaamde ‘militaire togten’ te zien tegen de weggelopen tot slaafgemaakten. Dit zijn vrij heftige scènes, waarbij mannen, vrouwen maar ook kinderen op de vlucht zijn voor de troepen van de gouverneur.

Niet onbelangrijk om te benoemen is dat het doel van deze kaart vooral informatief was als we de bestaande bronnen er op naslaan. De Sociëteit van Suriname , de juridisch eigenaar van de Nederlandse kolonie Suriname, vond namelijk in 1731 dat de bestaande kaarten niet goed genoeg waren om een ‘overzicht te geven van den staat van het grondbezit en de ligging der plantages’.

Daarbij speelde een belangrijke rol dat het bestuur zonder een goede kaart zich geen goed beeld kon vormen van de situatie overzee. Het gebied moest namelijk zoveel mogelijk geld opleveren en gronden die niet gebruikt werden moesten herverdeeld worden voor nieuwe investeerders. De Sociëteit ging daarom op zoek naar een geschikte landmeter en vond deze uiteindelijk in Alexander de Lavaux die ‘toevallig’ zelf al een kaart had ontwikkeld en aanbood aan de Sociëteit. Dit neemt niet weg dat er ook andere perspectieven mogelijk zijn bij deze kaart. Dat is wat naast de techniek, ook hetgeen kaarten zo interessant maakt.

Zelf zoeken

Ge:interesseerden in in kaarten en tekeningen van het Nationaal Archief, kunnen de themapagina Kaarten en Tekeningen bekijken om tips te krijgen hoe te zoeken.