Regelmatig lees je iets over mangroven. Meestal wordt er geprotesteerd omdat ze weggekapt worden vanwege een of ander (economisch) project. Mangroven staan weliswaar niet op uitsterven, maar er zijn er niet veel. Op Curaçao bestaat slechts 0,12% van het totale oppervlak van het eiland (55 ha) uit mangroven. Op Aruba is dat iets meer (70 ha), maar daar staan mangroven, in tegenstelling tot Curaçao, op een lijst van wettelijk beschermde plantensoorten.

Opinie | Jeff Sybesma

Mangroven hebben dringend onze aandacht nodig. Het wordt tijd dat niet alleen ‘verboden’ in de wet staan, maar dat er ook nadere regels op Curaçao in het belang van de bescherming van de mangroven (en vergelijkbare planten en dieren) worden afgekondigd die zonder aanzien des persoons strikt worden nageleefd.

Dat is nodig. Een stukje biologie.

Mangroven is een verzamelnaam voor een groep van planten die leven op de grens van land en (zee)water. Zij zijn in staat om te overleven in een zoute omgeving en zijn daar evolutionair volledig op aangepast. Belangrijk is te beseffen dat mangroven, net als iedere andere plant, enkele levensstadia doorlopen: ze ontkiemen als zaad, groeien uit tot volwassen plant, planten zich voort en sterven vervolgens om plaats te maken voor een nieuwe generatie. Kortom, als je over mangroven of mangrovebossen spreekt gaat dat niet om een statisch geheel maar om een dynamische ecosysteem.

Successie

Bij bestudering van mangrovebossen zie je wat biologen successie noemen. Dat wil zeggen dat in de tijd diverse stadia doorlopen worden. Een mangroveplant die in ondiep water ontspruit en groeit tot volwassenheid vangt zand op tussen de wortels. Daardoor wordt het water steeds ondieper totdat er op den duur er meer modder is dan water.

Uiteindelijk droogt de modder op en krijg je landaanwinst. Maar hierdoor sterven de mangroven af en worden zij vervangen door landplanten. We zien dus een natuurlijke opvolging van begroeiingen; aan de zeekant komen steeds nieuwe mangroven erbij terwijl aan de landkant de mangroven afsterven.

Mangroven hebben een nuttige functie. Ze dienen als vangnet van zand en zorgen voor landaanwas. Ze zijn ook levende barrières tegen golven en beschermen zo het achterland tegen overstromingen. Tussen de wortels in het water leven allerlei organismen en ontstaan broedplaatsen voor jonge vissen en andere zeedieren die, wanneer ze groter worden, migreren naar zee of naar de koraalriffen die in die zee te vinden zijn.

In de mangroven nestelen ook allerlei vogelsoorten. Het dode hout is daarnaast uitstekend te gebruiken voor het maken van houtskool. Kortom, mangroven hebben een belangrijke functie maar ze veranderen in de tijd constant. Plekken die geen mangroven hebben kunnen binnen korte tijd vol gegroeid zijn, terwijl op andere plaatsen gezonde mangrovebossen gedeeltelijk en vooral aan de landkant afsterven en verdwijnen.

Beheer

Het is om deze nuttige functies dat de Arubaanse overheid bij wet de mangroven tot beschermde planten heeft uitgeroepen. Het probleem is dat de overheid daarmee niet klaar is. De beschermde status moet gekoppeld worden aan beheermogelijkheden waarmee het dynamische karakter van mangroven onderkend wordt. Kortom, wat mag en wat mag niet met mangroven?

Vastgesteld moet worden dat er op dit moment geen enkel beheer plaatsvindt. Feit is dat als men gewoon niks doet en nog een paar jaar verder is, dan zal het beeld van de aanwezige mangroven gewijzigd zijn door natuurlijke successie, zoals eerder uitgelegd. De kans bestaat dat ter plekke geen mangroven meer aanwezig zijn maar ergens anders weer nieuwe zijn aangegroeid.

We kunnen er ook niet omheen dat langs de kust economische activiteiten plaatsvinden: de bouw van een megapier of de constructie van een hotel. Soms staan op die plaatsen mangroven. Uitgangspunt moet dus zijn: laat de mangroven met rust zodat hun natuurlijke successie zijn beloop krijgt. Alleen wanneer het echt niet anders kan en ontwikkeling echt op een plek waar mangroven groeien noodzakelijk is, mag weldoordacht op een duurzame wijze ingegrepen worden.

Vanuit een juridisch oogpunt verschilt de bescherming van mangroven van Curaçao en Aruba van elkaar. Artikel 4 van de Natuurbeschermingsverordening Aruba geeft de mogelijkheid om bij landsbesluit lokale soorten flora en fauna aan te wijzen die in hun voortbestaan bedreigd worden (categorie 1). Ook kunnen soorten lokale flora en fauna bij landsbesluit worden aangewezen waarvan de overheid vindt dat hun aanwezigheid, ondanks dat ze niet in hun voortbestaan bedreigd worden, zodanig waardevol is dat ze toch bescherming moeten krijgen (categorie 2).

De derde categorie betreft individuele planten of groepen van planten, op wier blijvende aanwezigheid op een bepaalde plaats in Aruba uit het oogpunt van natuurbescherming prijs wordt gesteld. Ook geeft dit wetsartikel in het vierde lid de mogelijkheid dat bij dat landsbesluit nadere regels worden gesteld in het belang van de bescherming van de daarin genoemde soorten en de individuele planten.

Landsbesluit

In 2017 werd het Landsbesluit Bescherming inheemse flora en fauna van kracht. Dit Landsbesluit wijst allereerst de soorten aan die vallen onder de eerste categorie namelijk de bedreigde soorten. Voorbeelden van bedreigde dieren zijn alle zeeschildpadden en de Shoko, Prikichi en Cascabel en van planten de Orkidia di mondi of de Banana shimaron.

Vervolgens worden de planten en dieren die als waardevol worden beschouwd maar niet op uitsterven staan, categorie 2 dus, aangewezen waaronder alle mangrovesoorten. Mangroven worden dus niet in hun voortbestaan bedreigd, maar de overheid beschouwt ze wel als waardevol. Volgens artikel 6, tweede lid van de Natuurbeschermingsverordening is het verboden een plant die behoort tot een soort, aangewezen krachtens artikel 4, eerste of tweede lid, geheel of gedeeltelijk te verwijderen of te beschadigen.

Helaas worden in dit Landsbesluit, ook al geeft artikel 4 van de Natuurbeschermingsverordening daartoe wel de bevoegdheid, verder geen nadere regels in het belang van de bescherming van de genoemde soorten afgekondigd.

Desondanks moet de keiharde conclusie zijn dat je geen mangroven mag weghalen of zelfs gedeeltelijk mag kappen. Geen enkele. Dat is verboden en de verordening geeft geen enkele mogelijkheid, al of niet met vergunning, om gereguleerd te kappen of uit te dunnen in het belang van de mangroven zelf maar ook voor eventuele economische projecten daarin en omheen.

Overtreding van deze verboden levert een strafbaar feit, een misdrijf, op waarvoor je maximaal twee jaar opgesloten kan worden en/of een maximale geldboete van 100.000 florin kan worden opgelegd.

Curaçao

In Curaçao, waar een vergelijkbare Landsverordening Grondslagen natuurbeheer en -bescherming bestaat, is helaas nog niet bij Landsbesluit, zoals in Aruba, een lijst van inheemse planten en dieren aangewezen die bescherming genieten. Strikt juridisch gezien zijn dus lokaal de mangroven niet beschermd in Curaçao. Maar, aangezien Curaçao en Aruba ook verdragspartij zijn bij de Cartagena Conventie inzake de bescherming van het mariene milieu in het wijdere Caribische gebied en op grond van het Protocol inzake speciaal beschermde gebieden en wilde soorten (SPAW), waarin mangroven wel geïdentificeerd worden als soorten die nog niet bedreigd zijn doch wel speciale aandacht verdienen, kunnen deze soorten niet zonder meer worden gedood, takken gekapt of anderszins schade worden aangebracht.

De gebondenheid van de overheid aan algemene beginselen van behoorlijk bestuur beletten dat zonder gedegen motivering en afweging van alle belangen en op basis van proportionaliteit mangroven worden gekapt of verwijderd.

Het moet duidelijk zijn dat modern duurzaam natuurbeheer niet meer een reeks van absolute verboden en handhaving daarvan betekent. Dus niet meer een hek om de te beschermen soort of het natuurgebied en vervolgens niemand meer toelaten. Het betekent wel dat voortdurend een balans gezocht moet worden gevonden tussen natuurbescherming en natuurgebruik.

Uitdunnen van volledig dichtgegroeide mangrovebossen, zorgzaam baggeren om de waterdoorstroming weer tot stand te brengen, herbebossing ter compensatie van delen die gekapt moeten worden, etc. moeten allemaal overwogen worden in het belang van gezonde mangroven. Deze overwegingen moeten openbaar, transparant en controleerbaar zijn.

Op deze manier komt duurzaam natuurbeheer daadwerkelijk tot leven. Tijd voor actie. Tijd voor beheer, tijd voor nadere regels in de wet. Op Aruba en op Curaçao

---

* de redactie heeft dit artikel met toestemming van de auteur geredigeerd

Dr. Jeff Sybesma is lid van de Raad van Advies en bijzondere rechter in ambtenaren- en sociale zaken. Deze opinie is echter geheel op eigen titel geschreven.

---

• 
  Opwarming aarde bedreigt bijna helft van tropische koraalsoorten
• 
  Bezoek Beatrix vestigt aandacht op natuur- en gemeenschapsinitiatieven
• 
  13 strandgangers melden zich met verwondingen door Portugese Oorlogsschepen
• 
  Unieke vondst: Zeeschildpadei met tweeling op Klein Curaçao
• 
  Tips voor de beklimming van de Christoffelberg op Curaçao