Auteur en foto’s: Marius Bremmer

Naast landhuis Rooi Catootje en het Kindermuseum bevindt zich de fraaie Mongui Maduro Library. Daar bruist het van bezigheden. Hier verzameld erfgoed krijgt een steeds bredere scope. Zoals onlangs nog bij het theateroptreden ‘Free to be Free’. Directeur Lianne Leonora: “We willen bijdragen aan meer begrip en meer respect tussen onze verschillende bevolkingsgroepen. Het is te makkelijk om alleen maar in termen te roepen als ‘Slavernij’, ‘Tula’ of ‘Discriminatie’…!”  

De Library is meer en meer een erfgoedinstelling geworden, zegt Leonora. “Mensen weten ons steeds beter te vinden, onze ontsluiting is digitaler, de kwaliteit van dienstverlening is beter.” Als we haar spreken is ze net met co-redacteur Annemarie de Wildt bezig met de samenstelling van een gids over ‘Slavernijverleden Curaçao’. Samen met een deel over Kaapstad wordt dit een mooie aanvulling op de delen over Amsterdam en New York. “Een monsterklus, want heel Curaçao was ‘plaats delict’.” Lianne maakt duidelijk dat Curaçao niet alleen zon, zee en strand is: “Onze overlevingskracht zit in de omgang met lief en leed uit het verleden.” Onlangs werd de knowhow van haar team ingeroepen voor de content van de zeer succesvolle theatervoorstelling ‘Free to be Free’, een samenwerking met ‘Sites of Memory’ en ‘Teatro KadaKen. Op verschillende locaties in Punda werden door middel van dans, theater, poëzie en muziek oude verhalen uit het koloniale verleden in verschillende talen opnieuw tot leven gebracht. Kers op die taart was operazangeres Tania Kross. “Als een van huis uit joods instituut zijn we de dialoog aangegaan. We wisten dat de show het nodige los zou maken. Daags na de laatste voorstelling boden we hier op het terras van ons gebouw de gelegenheid tot napraten. Dat werd een bijzondere avond!” 

Verzamelwoede

Zoals altijd verklaart het verleden het heden, daarom is het verrijkend om even een kijkje in de geschiedenis van de Library te nemen. Al op de lagere school knipte Salomon (‘Mongui’) Abraham Levy Maduro (1891-1967) uit kranten en verzamelde hij boeken over de eilanden van de Antillen en over het Sefardische (Spaans-Portugese) jodendom. Daarnaast legde hij een collectie aan van aankondigingen van en uitnodigingen voor concerten, ballet-en toneelvoorstellingen en van religieuze bijeenkomsten. Verder legde hij zich toe op het verzamelen van menu’s van feestelijke diners en van huwelijks- en rouwaankondigingen. Hij legde mappen aan over de meest uiteenlopende onderwerpen, zoals -willekeurig voorbeeld- festiviteiten op Curaçao rond het koninklijk huis.

Na Mongui’s overlijden zette zijn enige dochter Ena Dankmeijer-Maduro (1920-2016) zijn levenswerk voort. Eerst nog in haar landhuis Rooi Catootje, vlak naast haar eigen huis (nu het Kindermuseum). Toen dat uit zijn voegen barstte liet ze ernaast een gewaagd nieuw gebouw ontwerpen, deels ingegraven. Als telg uit een ondernemende familie van scheepsagenten en bankiers en zelf een  succesvol belegger financierde ze dit kostbare project geheel eigen middelen. Haar geestelijke nalatenschap en die van haar vader beweegt zich nu onder leiding van Lianne Leonora meer in de richting van een erfgoedinstelling. “Ik vermijd daarom liever het woord bibliotheek, je kunt hier namelijk geen boeken lenen. Wij zijn beheerders van erfgoed.” 

Collectieprofiel

Wel is er alle ruimte om in een lichte en koele ruimte bij gratis Wifi uitgezochte literatuur te raadplegen. “Hier vind je de meest uitgebreide verzameling van Antilliaanse en Joodse documenten van het koninkrijk, waar geen enkele serieuze onderzoeker van de geschiedenis en cultuur van Curaçao aan voorbij kan gaan.” De meest gangbare literatuur staat boven binnen handbereik, het merendeel van de collectie wordt beneden in een geklimatiseerd depot bewaard. Leonora: “Als iemand boeken kwam brengen over bijvoorbeeld flora of fauna op de Antillen dan namen we die vroeger wel aan, nu zijn we selectiever. Sinds 2019 heeft het bestuur van de Mongui Maduro Foundation een collectieprofiel ingevoerd. We concentreren ons nu speciaal op de sociaal-culturele geschiedenis van Curaçao en de eilanden in de regio en op de Sefardisch-joodse diaspora.” Boeken die ooit zijn aangeschaft door Mongui Maduro zelf of door zijn dochter Ena zijn wel allemaal bewaard, ook als ze nu buiten het collectieprofiel vallen. “Het devies is nu: betere dienstverlening op een beperkter terrein.”

Lianne Leonora heeft een uitgebreide staat van dienst op het gebied van bibliotheken en erfgoed. Als Leidse student geschiedenis liep ze al stage bij het Joods Historisch Museum in Amsterdam. Beter op haar plek dan in de huidige functie kan haast niet. “Mijn werk hier is een goede afsluiting van mijn culturele carrière. Ik ben altijd veel bezig geweest met cultureel erfgoed, met slavernij en met natievorming. Wij zijn hier op Curaçao een gemeenschap geworden. Bij mijn werk hier vallen de laatste puzzelstukjes op hun plaats. Hier zie je in boeken en op foto’s de achtergronden en samenhang van witte en zwarte families…”

Archief van de Snoa

Leonora is trots op de à la carte dienstverlening die het personeel biedt. “Mensen nemen vooraf contact op over wat ze precies zoeken, het ligt dan klaar als ze komen.” 

Er melden zich belangstellenden uit de hele wereld, zoals wetenschappers uit de VS, Nederland, Australië of Colombia. “Laatst belde een hoogleraar van Harvard University. Hij schrijft een boek over olieraffinaderijen in het Caribische gebied, nou dan gaan we meteen op zoek! Weer een ander, ook van Harvard, wilde informatie over het klanksysteem van het Papiaments. Dan moet je echt bij ons zijn.”

De Mongui Maduro Library beheert ook de archieven van de ‘Snoa’, de Mikvé Israel-Emanuel Synagoge van 1711-2007. Daar is volgens Leonora grote belangstelling voor. “Veel mensen uit Colombia, Venezuela en uit de VS zijn op zoek naar joodse voorouders. Dan duiken we in de archieven. Dat kost tijd. Lukt het, dan kunnen we tegen betaling een certificaat aan met de gegevens van de voorouder(s) bieden. Een certificaat kost US$ 230, waarvan de Snoa ons de helft betaalt. Elders tel je daar al gauw US$ 4000 voor neer.” 

Vergoeding

“We zijn een particuliere instelling, we krijgen geen cent subsidie. Alles wordt betaald uit de nalatenschap van Shon Ena Dankmeijer-Maduro. Er werken hier vijf parttimers en één fulltimer. Het onderhoud van het gebouw kost geld, het onderhoud van installaties en apparaten, de vaste lasten, klimaatbeheer voor het behoud van de collectie, het hosten van een website voor het ontsluiten van onze collectie. Om dit allemaal te kunnen bekostigen gaan we steeds meer toe naar dienstverlening tegen betaling.”

Lianne geeft weer een voorbeeld: “Stel: iemand heeft materiaal nodig voor een boek of een rapport over de Verenigde Protestantse Gemeente, daar kunnen we dan voorbereidend werk voor doen. Of iemand wil precies weten wat bisschop Martinus Niewindt gedaan heeft in een bepaalde periode: wij zoeken het dan uit tegen een redelijke vergoeding.”

Joodse gemeenschap

Leonora is trots op wat er al bereikt is: “Er komen hier journalisten voor een artikel of een vlog, docenten voor hun lessen, maar ook gewone belangstellenden. Denk ook aan scholieren die informatie zoeken voor een spreekbeurt of een profielwerkstuk en studenten voor hun scriptie. Er is hier genoeg te vinden op het gebied van Curaçaose gebruiken en gewoontes of over migratie van families. Denk aan de Sefardisch-joodse diaspora naar en van Curaçao. Het is nationaal en internationaal bekend hoe betekenisvol de joodse gemeenschap is geweest voor ons eiland. Door hun rol in de economie en hun maatschappelijke betrokkenheid heeft de joodse gemeenschap bijgedragen aan het sociaal-culturele tapijt van onze samenleving. Ze waren zelfs grondleggers van joodse gemeenschappen elders in het Caribische gebied en in de Amerika’s.”

Migratielijnen

Het zindert op Rooi Catootje. De Library is nu bezig met een e-learning tool voor VSBO-jongeren en docenten. Ook Havo en Vwo-scholieren en hun docenten kunnen er gebruik van maken. Het is een virtuele tour door ons gebouw en onze collectie. We noemden het eerst nation building, maar daar willen we een beetje van af. We gaan straks migratielijnen gebruiken. Lianne legt uit: “We laten zien welke bevolkingsgroepen zijn gekomen en beginnen met de bewoners die hier vóór de komst van Shell rond 1918 al waren: de inheemse bevolking, Europese kolonisten uit Spanje en Nederland, de joden uit Spanje en Portugal en de Afrikaanse bevolkingsgroep. Door meer van elkaar te weten ontstaat er hopelijk meer begrip tussen verschillende etnische groepen. Laten de jongeren hun oma’s maar een interviewen. Zo krijg je meer begrip en respect voor elkaar!” Natievorming kan ook uitsluiting betekenen. Een natie is pas daadwerkelijk een samenleving wanneer er ruimte is om pijnlijke ervaringen van elkaar te benoemen. Dat kan ons slavernijverleden zijn, maar ook de gevolgen van sociale onrust door de gebeurtenissen van 30 mei 1969. Na die datum kreeg de zwarte Antilliaan meer kansen voor economische mobiliteit, maar de joodse gemeenschap werd tegelijkertijd benadeeld door de schade die ze als winkeliers hadden geleden. Dat is ook een kant van die dag..!”

Ambassadors

Wat zijn de plannen voor de toekomst? “We concentreren ons dit jaar op een nieuwe website met een makkelijker doorzoekbaar catalogus zodat onze collectie zichtbaarder en toegankelijker wordt. Momenteel is slechts dertig procent van de collectie in de catalogus te zien. We zijn actief op Facebook en in in onze nieuwsbrief om over de collectie te informeren. We willen de nieuwsgierigheid wekken. Er is hier zoveel te halen!”

Tot slot noemt Leonora graag nog haar MML Ambassadors, die vanuit hun eigen expertise de collectie van de erfgoedinstelling promoten. “Bij die nabesprekingsavond van ‘Free tot be Free’ op ons terras hadden we hen ook uitgenodigd, naast de regisseurs van het stuk. Dat waren Richenel Ansano, cultureel antropoloog, Sinuhe Oomen, adviseur kunst & cultuur en Richailine Elisa, theaterdocent met expertise van overdracht van cultureel erfgoed.”